Қазақстанның энергетикалық және коммуналдық секторларын жаңғырту бойынша ұлттық жобаны іске асыру үшін шамамен 13,5 триллион теңге инвестиция қажет. Бұған ЕДБ, ұлттық даму қаржы институттары мен халықаралық қаржы ұйымдарының қаражатын тарту жоспарлануда. Жобаны іске асырудан күтілетін әлеуметтік әсер — апаттар деңгейін 20 пайызға, энергетикалық және коммуналдық активтердің тозу деңгейін ел бойынша орташа есеппен 40 пайызға дейін төмендету. Ұлттық жобаны іске асыру, су құбыры және кәріз желілерін цифрландыру және осы саладағы басқа да жаңалықтар туралы «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС бас директорының орынбасары Жанатбек Тұрдалиевпен әңгімелескен едік.
— Жанатбек Үсіпұлы, Қазақстанның энергетикалық және коммуналдық секторларын жаңғырту бойынша ұлттық жоба шеңберінде кәсіпорынның балансындағы су құбыры және кәріз желілерін қайта жаңартуға қанша қаражат жұмсау жоспарланып отыр? Бұл тарифке әсерін тигізе ме?
— Шымкент үшін сумен жабдықтауды жақсартуға салынған инвестиция көлемі бес жылға 67,6 миллиард теңгені құрайды. Су құбыры желілері бойынша жоспар дайын — бес жыл ішінде біз 139 шақырым тозған су құбыры желілерін ауыстыруымыз қажет. 2025 жылы «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС 32 шақырым құбырды ауыстыруды жоспарлады, шығындар 6,7 миллиард теңгені құрайды. Кәріз жүйелерін жаңартуға бес жылға 24 миллиард теңге қарастырылған. Осы қаражатқа 90 шақырым тозған кәріз коллекторлары мен су бұру желілерін қайта құруымыз қажет. Сумен жабдықтау жүйелерін жаңғырту суды тазартудың заманауи технологияларын енгізуді, сумен жабдықтаудың басқару процестерін автоматтандыруды, сондай-ақ құрылыс үшін инновациялық материалдарды пайдалануды қамтиды. Бұл шығындарды айтарлықтай азайтуға, пайдалану тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Бес жыл ішінде ұлттық жобаның арқасында коммуналдық сектордың жағдайы айтарлықтай жақсарады.
Тарифке келетін болсақ, қазіргі уақытта Шымкент қаласы республика бойынша жеке тұлғалар үшін сумен жабдықтау және су бұру қызметтерінің құны бойынша 11-орында тұр. Президенттің тапсырмасы негізіндегі «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасында көзделген сараланған тариф енгізілгеніне байланысты елдің барлық су арналары сумен жабдықтау және су бұру қызметтерінің құнын қайта қарауға мәжбүр болды. Халық құнды ресурсқа ұқыпты қарауы керек, оны өте үнемді жұмсауы керек.
— Ұлттық жобаны іске асыру үшін қарыз қаражатын пайдалану жоспарлануда, сіз инвестициялауда қиындықтар болады деп ойлайсыз ба?
— Өткен жылдың соңында бізге Дүниежүзілік Банктің, «Бәйтерек» Ұлттық басқарушы холдингінің», «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ, «ТКШ дамыту жөніндегі қазақстандық орталық» АҚ сарапшылары келді. Олардың барлығы біздің қаржылық және өндірістік көрсеткіштерімізге өте жоғары баға берді. Бірақ, ең бастысы, бізде Еуропалық Қайта Құру және даму банкі және бұрыннан келе жатқан сенімді серіктестеріміз бар. Біз олармен 2009 жылдан бері ынтымақтасып жұмыс істеп келеміз. 60,3 миллион еуродан астам сомаға 6 шарт жасалды, оның 43,6 миллион еуросын қайтарып бердік. Сондықтан бізде инвестициялық проблемалар болмайды деп үміттенеміз.
— Ұлттық жобада сумен жабдықтау желілерін цифрландыру туралы көп айтылады, осы бағытта сіздердің жоспарларыңыз қандай?
— Бірінші кезекте біз SCADA (диспетчерлік басқару және деректерді жинау) — су ресурстарын бақылау немесе Басқару объектісі туралы ақпаратты жинау, өңдеу, көрсету және мұрағаттау жүйелерін нақты уақытта әзірлеуге немесе олардың жұмысын қамтамасыз етуге арналған бағдарламалық пакет құрғымыз келеді. Су қабылдайтын құрылыстардан бастап тұтынушыға дейін. Бұл бағыттағы маңызды қадамдардың бірі — суды есепке алу құралдарына арналған қашықтықтан деректерді беру құрылғыларын енгізу. Бұл бізге бірқатар мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Шымкентте қашықтықтан деректерді беру құрылғыларымен жалпыкварталды, жалпыұлттық және жалпыүйлік суды есепке алу аспаптары және жеке су өлшегіштердің аз бөлігі жабдықталған. Қазір SCADA және қашықтықтан деректерді беру технологиясымен жабдықталған құрылғыларды әзірлейтін бірнеше компаниялардың өкілдерімен келіссөздер жүргізілуде. Сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін автоматтандыру және цифрландыру — кәсіпорнымыздың стратегиялық бағыттарының бірі болып табылады.
— Ал су бұру желілерін цифрландыру жағдайы қалай?
— «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС басшылығы алдына өнеркәсіптік ағынды суларды бақылау үшін қысқа мерзімде су бұру желілерін цифрландыру міндетін қойып отыр. Қазіргі уақытта зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясынан асатын ағынды сулардың кәріз желісіне төгінділер тіркелуде. Бұл лак-бояу бұйымдарын, мұнай өнімдерін, металды және т. б. өндірумен байланысты кәсіпорындар. Улы ағынды сулар экологияға, халықтың санитарлық қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. Олар коммуналдық инфрақұрылымның тұтастығына айтарлықтай зиян келтіреді және желілердің тез тозуына әкеледі. Осы олқылықты болдырмау үшін өнеркәсіптік кәсіпорындар ағынды суларды орталықтандырылған кәрізге шығарар алдында зиянды заттардан тазарту үшін жергілікті тазарту құрылыстарын қолдануы керек.
Өнеркәсіптік ағынды суларды бақылау үшін «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС әкімшілігі автоматтандырылған сынама іріктегіштерді орнатуды жоспарлап отыр. Бұл ақылды құрылғылар нақты уақыт режимінде ағынды сулардағы зиянды заттардың артық концентрациясын анықтай алады және бұл туралы белгі бере алады. Су бұру қызметтерінің операторына, саладағы мемлекеттік органдарға және талап бұзған кәсіпорынға ол туралы деректер жіберілетін жүйені құру жоспарлануда. Ағынды сулардың сынамаларын іріктеу мен талдауды автоматтандыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Осындай жүйелерді енгізген шетелдік әріптестердің тәжірибесі мұқият зерттелуде.
— «Айдро өнім» биотехнологиясын қолданудың нәтижелері қандай? Сіздердің кәсіпорындарыңыз бұл өнімді бір жылдан бері қолданып келеді, оның әсері бар ма?
— Бастапқыда біздің мамандар мен технологтар осы биотехнологияны енгізуді ұсынған компания өкілдеріне сенбеді. Олар артық шламнан 80 пайыз құтылуға және жағымсыз иісті жоюға кепілдік берді, бұл көптеген су арналары үшін өте маңызды. Біз өткен жылдың қаңтар айында басталған тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтарды өткізу туралы келістік. Бірнеше айдан кейін нәтиже көрінді — иіс шынымен де жоқ болып кетті. «Айдро процесін» қолдану нәтижесінде біз түзілетін тұнба көлемін тәулігіне 2000 кубтан 110 кубқа дейін қысқарттық. Нәтижесінде артық шөгінділерді тұнба алаңдарына жібермей, экологияға жүктемені айтарлықтай төмендеттік. Бұл қалдықтарды жою үшін бізге қосымша жер қажет емес. Биотехнологияны қолдану қосымша өндірісті, көп энергияны қажет етпейді.
— Сіздердің қызметтеріңіздің қала экологиясына қаншалықты әсері бар?
— Өндірістік үдерістерді жаңғырту және заманауи жабдықтар энергия шығындарын төмендетуге мүмкіндік берді, яғни атмосфераға көмірсутектің жанама шығарындыларын мыңдаған тоннаға азайтты. Биотехнологиялардың арқасында тазартылған ағынды суларды Ордабасы ауданының диқандары қуана қолданады, олар өткен жылы өнімділік айтарлықтай өскенін мәлімдейді. Бұл су техникалық дақылдарды суаруға кетеді, құрғақ аймақта бұл өте маңызды ресурс, біз оны тегін береміз. Жыл сайын мыңдаған көшет отырғызамыз, алдағы жылдарда тазарту құрылыстары кешенінің айналасында нағыз орман өседі. Мұның бәрі экологияға оң әсерін береді. Бұл бізге келесі қадам – көміртегі бірліктерінің нарығына шығу туралы ойлануға мүмкіндік береді.
— Сауалдарымызға жауап бергеніңізге рахмет!